Wstęp: Prawna definicja niezdolności do pracy dla celów rentowych oraz zasady orzekania o niezdolności do pracy warunkującej prawo do renty uregulowane są przepisami prawa. Przyjęta formuła niezdolności do pracy zawiera zwroty ogólne, które nie precyzują szczegółowo kryteriów oceny niezdolności do pracy. Dotyczy to zarówno pojęcia utraty zdolności do pracy w znacznym stopniu, jak i kryterium posiadanych kwalifikacji zawodowych. Cel pracy: Identyfikacja najczęściej występujących problemów i nieprawidłowości w orzekaniu o niezdolności do pracy dla celów rentowych, które mogą być przyczyną trudności i/lub błędów diagnostyczno-orzeczniczych na podstawie działalności ekspertyzowej Przychodni Chorób Zawodowych dla Centrali ZUS w latach 2005-2007. Materiał i metody: Analiza 293 dokumentacji dotyczącej oceny niezdolności do pracy dla celów rentowych, w tym 61 przypadków dotyczyło następstw chorób zawodowych, 44 wypadków przy pracy i 188 chorób samoistnych. Wyniki: Większość badanych (66%) stanowili mężczyźni, a średni wiek badanych wynosił 49 lat. Dominującą przyczyną orzekania o niezdolności do pracy zarówno w grupie mężczyzn, jak i kobiet były choroby układu ruchu, układu sercowo-naczyniowego i cukrzyca oraz zaburzenia psychiczne. Przegląd stanowisk orzeczniczych wydanych w ramach działalności ekspertyzowej wskazuje na istniejące rozbieżności zarówno w ocenie niezdolności do pracy, jak i jej stopnia. W 153 przypadkach stanowiska Instytutu i ZUS były zgodne, w pozostałych (47,8%) odmienne. Najwięcej różnic dotyczyło oceny niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Wnioski: Przyczynami trudności w postępowaniu orzeczniczym może być brak wskazówek orzeczniczych (co nie sprzyja obiektywizacji i ujednoliceniu orzecznictwa), zbytnie preferowanie biologicznych (medycznych) kryteriów naruszenia sprawności organizmu, a także niedostateczne uwzględnianie w procesie orzekania elementów o charakterze zawodowym i ekonomicznym w aspekcie dalszej możliwości (zdolności) do wykonywania pracy zarobkowej. W artykule zaproponowano schemat postępowania orzeczniczego. Med. Pr. 2010;61(1):23-33